Wpływ zimna na gojenie tkanki po zabiegu - czy warto schładzać okolicę pozabiegową?
Artykuł powstał na podstawie rozprawy doktorskiej dra n. med. Szymona Frank pt. „Analiza porównawcza miejscowych metod pozabiegowej hipotermii po operacyjnym usunięciu zatrzymanych trzecich zębów trzonowych w żuchwie”
Jedną z najlepszych metod wspomagania gojenia ran pozabiegowych jest obniżenie temperatury operowanej okolicy ciała.
Urazy i zabiegi chirurgiczne powodują obrzęk i krwawienie, które zaburzają transport tlenu i substancji odżywczych do tkanek. Pozabiegowe chłodzenie rany umożliwia zwolnienie metabolizmu, krążenia, oraz zniwelowanie czynników szkodliwych spowodowanych niedotlenieniem tkanek. Przyczynia się to do zmniejszenia odpowiedzi zapalnej ze strony organizmu. Miejscowe zastosowanie hipotermii powoduje skurcz naczyń krwionośnych i mięśni, spowolnienie przepływu krwi i przemiany materii. W czasie rozszerzenia się naczyń krwionośnych skóry, ciepło krwi rozchodzi się w skórze. W chwili kiedy naczynia są maksymalnie zwężone, ciepło zatrzymane zostaje we wnętrzu ciała. Proces ten opisany jest jako przewodnictwo tkankowe. Organizm broniąc się przed zimnem, gwałtownie rozszerza naczynia krwionośne i zwiększa przepływ krwi. Skutkiem takiej reakcji organizmu jest zwiększony dopływ do komórek składników odżywczych i tlenu, a także substancji przeciwzapalnych. W rezultacie zmniejszeniu ulega ból, stan zapalny, szybciej regenerują się uszkodzone tkanki. Na poziomie komórkowym hipotermia jest bardzo skuteczną metodą dla ochrony komórki przed szkodliwym działaniem niedotlenienia.
Dr Szymon Frank w latach 2010 – 2013 wykonał na grupie badawczej 120 zabiegów operacyjnego usunięcia całkowicie zatrzymanych trzecich zębów trzonowych w żuchwie. Analizowana grupa składała się z 60 pacjentów przyjętych w Zakładzie Chirurgii Stomatologicznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, którzy zostali włączeni do badań zgodnie z ww. kryteriami. Wszystkie zabiegi wykonane były w znieczuleniu miejscowym w warunkach ambulatoryjnych.
Kryteria włączenia pacjentów do badań: Pacjenci ogólnie zdrowi w wieku od 17 do 35 roku życia, identyczne ustawienie zatrzymanych trzecich zębów trzonowych w położeniu horyzontalnym po prawej i lewej stronie żuchwy.
Obustronnie zatrzymane trzecich zębów trzonowych w żuchwie
W grupie badanej stwierdzono znamienną statystycznie różnicę wielkości obrzmienia i czasu jego występowania w porównaniu do grupy kontrolnej. Zanotowano różnicę w utrudnionym rozwieraniu szczęk, oraz ilości przyjętych środków przeciwbólowych. Odczucie bólu u pacjentów poddanych miejscowej hipotermii było znamiennie mniejsze w stosunku do analogicznego zabiegu bez chłodzenia.
Pacjenci zostali podzieleni na 3 grupy badane po 20 osób w każdej z grup.
- W grupie I pacjenci zostali poddani schłodzeniu rejonu zabiegowego przez 1 godzinę po zabiegu opatrunkiem Ice Pack.
- W II grupie pacjenci poddani zostali schłodzeniu rejonu zabiegowego przez 1 godzinę za pomocą urządzeniem Hilotherm temperaturą 12°C.
- W grupie III pacjenci zostali poddani schłodzeniu rejonu zabiegowego przez 2 godziny po zabiegu za pomocą urządzenia Hilotherm temperaturą 12°C.
- Grupę kontrolną stanowili Ci sami pacjenci, u których został wykonany analogiczny zabieg po stronie kontralateralnej. Po zabiegu nie zastosowano żadnej metody miejscowej hipotermii. Zabiegi te wykonywane były w pierwszej kolejności.
Badania zostały wykonane zgodnie z modelem badań „split mouth”. Metoda pracy polegała na:
- Przeprowadzeniu standaryzowanych zabiegów operacyjnego usunięcia całkowicie zatrzymanych trzecich zębów trzonowych w żuchwie w położeniu horyzontalnym po obu stronach w odstępie 4 – 6 tygodniowym (klasa III C wg Pella i Gregory’ego).
- Zastosowaniu miejscowej hipotermii bezpośredniu po zabiegu (Ice Pack, Hilotherm 1h, Hilotherm 2h).
- Badaniu temperatury rejonu pozabiegowego (laserowym termometrem) Celowano zawsze punktowo w ten sam obszar tj. 2cm od tylnej i dolnej krawędzi żuchwy w odległości 2 cm od pacjenta. Temperatura mierzona była przed zabiegiem, bezpośrednio po zabiegu, w trakcie i po przeprowadzeniu miejscowej hipotermii.
- Badaniu obrzmienia rejonu pozabiegowego za pomocą metody fotograficznej. Metoda ta została zaproponowano po raz pierwszy przez van Gool’a i wsp. w 1975 roku. Przed zabiegiem wykonano zdjęcie twarzy pacjentów ufiksowanych w aparacie do cefalometrii. Dało to możliwość zachowania powtarzalności pozycji ustawienia twarzy pacjentów przez kolejne dni
- Badaniu rozwarcia szczęk przy pomocy jednakowo skalibrowanej elektronicznej suwmiarki między zębami siecznymi w szczęce i żuchwie.
- Badaniu poziomu stężenia białka CRP we krwi (białko ostrej fazy C) przed i dobę po zabiegu. Podwyższony poziom stężenia białka C – reaktywnego świadczy o toczącym się stanie zapalnym w organizmie po zabiegu.
- Analizie wypełnionych przez pacjentów ankiet, zawierających ich subiektywną ocenę bólu i ilość przyjętych środków przeciwbólowych. Ankiety posłużyły do oceny bólu, liczby przyjętych tabletek przeciwbólowych. Uzyskane wyniki poddane zostały analizie statystycznej.
- Porównanie wyników badania grupy badanej z grupą kontrolną. Pacjenci monitorowani byli przez okres 7 dni.
Wnioski: Utrzymanie stałej temperatury chłodzenia mają duże znaczenie w uzyskaniu optymalnego gojenia się ran i komfortu pozabiegowego pacjenta. Okres gojenia i komfort życia w okresie pozabiegowym był korzystniejszy przy zastosowaniu hipotermii. Zastosowanie urządzenia Hilotherm zapewnia możliwość ustawienia stałej temperatury, stosowania jej przez cały okres chłodzenia, oraz kontaktu z większą powierzchnią twarzy. W przypadku stosowania opatrunków Ice Pack konieczne jest jego wymiana co 30 minut, gdyż po tym okresie osiąga on temperaturę pokojową i przestaje działać. Uzyskana temperatura około 15°C miejsca operowanego po 2 godzinach powoduje prawie całkowity brak obrzmienia i dolegliwości bólowych już w I dobie po zabiegu.
